ای کسانی که ایمان آورده اید گروهی از شما گروهی دیگر را مسخره نکند

بسم الله الرحمن الرحیم 
ستایش الله را است و درود و سلام بر آخرین پیامبرش محمد صلی الله علیه و سلم و آل وی و یارانش.
اما بعد:
موضوعی که در این مقاله به آن می پردازم موضوع یک آیه است .این آیه به مسائلی اشاره دارد که متاسفانه امروز در جامعه ما بسیار رواج دارد و مسلمانان به آن مبتلا می باشند.
خداوند در آیه 11 سوره حجرات می فرماید :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَومٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ یَکُونُوا خَیْرًا مِنْهُمْ وَلا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ یَکُنَّ خَیْرًا مِنْهُنَّ وَلا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَلا تَنَابَزُوا بِالألْقَابِ بِئْسَ الاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الإیمَانِ وَمَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ
اى مؤمنان، گروهى از شما ، گروهى دیگر را مسخره نکند ، چه بسا که (مسخره شوندگان) از اینان (میخره کنندگان) بهتر باشند و نه زنانى، زنانى دیگر را مسخره کنند ، چه بسا که (مسخره شوندگان) از اینان (مسخره کنندگان) بهتر باشند و عیب همدیگر را مجویید و همدیگر را به لقبهاى زشت مخوانید. فسق بعد از ایمان آوردن بد نامى است. و هر کس توبه نکرد، ایشانند ستمکاران.

بسم الله الرحمن الرحیم 
ستایش الله را است و درود و سلام بر آخرین پیامبرش محمد صلی الله علیه و سلم و آل وی و یارانش.
اما بعد:
موضوعی که در این مقاله به آن می پردازم موضوع یک آیه است .این آیه به مسائلی اشاره دارد که متاسفانه امروز در جامعه ما بسیار رواج دارد و مسلمانان به آن مبتلا می باشند.

خداوند در آیه 11 سوره حجرات می فرماید :

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَومٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ یَکُونُوا خَیْرًا مِنْهُمْ وَلا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ یَکُنَّ خَیْرًا مِنْهُنَّ وَلا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَلا تَنَابَزُوا بِالألْقَابِ بِئْسَ الاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الإیمَانِ وَمَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ

اى مؤمنان، گروهى از شما ، گروهى دیگر را مسخره نکند ، چه بسا که (مسخره شوندگان) از اینان (میخره کنندگان) بهتر باشند و نه زنانى، زنانى دیگر را مسخره کنند ، چه بسا که (مسخره شوندگان) از اینان (مسخره کنندگان) بهتر باشند و عیب همدیگر را مجویید و همدیگر را به لقبهاى زشت مخوانید. فسق بعد از ایمان آوردن بد نامى است. و هر کس توبه نکرد، ایشانند ستمکاران.

تفسیر آیه:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَومٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ یَکُونُوا خَیْرًا مِنْهُمْ وَلا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ یَکُنَّ خَیْرًا مِنْهُنَّ

خداوند تعالی از مسخره کردن مردم نهی می کند که عبارت است از کوچک شمردن و دست انداختن آنها و چنانکه در صحیح از رسول الله صلی الله علیه و سلم ثابت است که فرمود : هر کس که در قلبش ذره ای کبر وجود داشته باشد وارد بهشت نمی شود. شخصی گفت : یک نفر دوست دارد که لباسش و کفشش زیبا باشد . آن حضرت فرمودند : خداوند زیبا است و زیبایی را دوست می دارد ، کبر عبارت است از پوشاندن حق و کوچک شمردن مردم . (1)
قرطبی گوید مسخره کردن عبارت است از کوچک شمردن و اهانت نمودن به شخص یا یادآوری عیب ها و نقایص وی به صورتی خنده دار که می تواند به صورت عملی یا سخن یا اشاره و ایما باشد و یا خندیدن به سخن شخص وقتی که اشتباه کند یا اشتباه بگوید و یا خندیدن به آنچه که وی ساخته باشد و یا خندیدن به زشتی صورت وی. (2)
مسخره کردن یک شخص نشان از تکبر مسخره کننده دارد و چه بسا که مسخره شونده از مسخره کننده بهتر باشد چنانکه اکثر اوقات و در واقعیت نیز اینچنین است چون مسخره از قلبی بر می خیزد که از اخلاق ناپسند پر باشد و با هر اخلاق زشتی مخلوط باشد. (3)

وَلا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ

یعنی بعضی از شما بر بعضی دیگر عیب نگذارند و لُمز عیب گذاری زبانی را می گویند و هُمز عیب گذاری عملی را می گویند و هر دو گونه حرام می باشند و وعده به آتش جهنم داده شده اند.(4)
غیبت کردن نیز جزو لمز که بدگویی با زبان می باشد محسوب می شود. (5)

زبان آمد از بهر شکر و سپاس ********** به غیبت نگرداندش حق شناس
گذرگاه قرآن و پندست گوش ************ به بهتان و باطل شنیدن مکوش
دو چشم از پی صنع باری نکوست ******** ز عیب برادر فروگیر و دوست

در این بخش از آیه خداوند مومن را نفس برادرش خطاب می کند (یعنی خودش) چون برازنده است که مومنین همین گونه باشند مانند یک بدن. (6)

چو عضوی بدرد آورد روزگار ******** دگر عضوها را نماند قرار

وَلا تَنَابَزُوا بِالألْقَابِ

هیچ کس از شما برای برادرش لقب ناپسندی که شخص اطلاق آن را بر خود دوست نداشته باشد نگذارد و تنابز نیز به همین معناست اما گذاشتن لقب های غیر ناپسند جزو این مطلب نمی شوند. (7)
در شأن نزول این آیه روایتی بدین مضمون آمده است که ابوجبیرة بن الضحاک می گوید که آیه " وَلا تَنَابَزُوا بِالألْقَابِ بِئْسَ الاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الإیمَانِ" در شان ما بنی سلمه نازل شد . وقتی که رسول الله صلی الله علیه و سلم وارد مدینه شد هیچ مردی از ما نبود مگر آنکه دو اسم یا سه اسم داشت و گاهی اوقات رسول الله می گفت : ای فلانی ، می گفتند ای رسول الله ، نگو ، او از این لقب عصبانی می شود . آنگاه نازل شد : "وَلا تَنَابَزُوا بِالألْقَابِ". (8)
نووی می گوید : علما اتفاق نموده اند که لقب دادن افراد به آنچه که خودشان دوست ندارند حرام است اگر چه این لقب صفت خود یا پدر یا مادرش و یا غیر آن دو باشد. (9)

بِئْسَ الاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الإیمَانِ

یعنی بدترین صفت و اسم فسق است که همان تنابز و گذاشتن لقب بد می باشدو این عمل اهل جاهلیت بوده و شما بعد از اسلام آوردن شدن و عاقل شدن آن را انجام می دهید. (10)

وَمَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ

بر بنده واجب است که به سوی خداوند توبه کند و از حق برادر مسلمانش خارج شود با حلالیت طلبیدن یا استغفار و آمرزش خواهی و یا در مقابل سخن ناپسندی که به وی گفته وی را به نیکویی وصف کند. (11)
انسان ها به دو گروه تقسیم می شوند ظالم بر خودش که توبه نمی کند و توبه کننده رستگار و گروه سومی غیر از این دو وجود ندارد. (12)

در انتهای سخن حدیثی از نبی اکرم صلی الله علیه و سلم نقل می کنم که موارد بالا را به صورت خلاصه بیان می کند :

رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:"المسلم أخو المسلم لا یحقره ولا یخذله ولا یسلمه بحسب امرئ من الشر أن یحقر أخاه المسلم، کل المسلم على المسلم حرام دمه وماله وعرضه

مسلمان برادر مسلمان است و او را تحقیر نمی کند و خوارش نمی سازد و او را به دشمنش تسلیم نمی کند ، برای اثبات شرارت شخص همینقدر کافیست که برادر مسلمانش را تحقیر کند همه چیز مسلمان ، خون ، مال و آبرویش، بر مسلمان حرام است . (13)



پانوشت :

1- صحیح مسلم حدیث شماره 91
2- آلوسی ذیل تفسیر همین آیه
3- تفسیر سعدی ذیل تفسیر همین آیه
4- تفسیر سعدی ذیل تفقسیر همین آیه
5- تفسیر شنقیطی ذیل تفسیر همین آیه
6- تفسیر سعدی ذیل تفسیر همین آیه
7- تفسیر سعدی ذیل تفسیر همین آیه
8- مسند احمد حدیث شماره 662 و ادب المفرد امام بخاری حدیث شماره 330 و آلبانی گفته صحیح است.
9- الأذکار ج 2 ص 721
10- ابن کثیر ذیل تفسیر همین آیه
11- تفسیر سعدی ذیل تفسیر همین آیه
12- تفسیر سعدی ذیل تفسیر همین آیه
13- صحیح مسلم حدیث شماره 2564