اعتکاف، فضایل و احکام آن

تعريف اعتكاف: ماندن در مسجد به قصد طاعت و عبادت.

دلایل مشروعیت آن: خداوند عزوجل می فرماید:

{و عهدنا إلی إبراهیم و إسماعیل أن طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود}

(و وحی فرستادیم بسوی ابراهیم و اسماعیل که پاک سازید خانه مرا برای طواف کنندگان و معتکفین و و رکوع و سجده کنندگان) [بقره/125]

از ام المؤمنین عایشه ـ رضی الله عنهاـ روایت است که فرمود:

«همانا رسول اکرم ـ صلی الله علیه و سلم ـ دهه آخر ماه رمضان اعتکاف می کردند و این عمل را تا هنگام وفاتشان انجام می دادند و بعد از وفات ایشان همسرانش نیز اعتکاف مینمودند». (بخاری 2036)

از سیدنا عبدالله بن عمرـ رضی الله عنهماـ روایت است که فرمود:

«رسول اکرم ـ صلی الله علیه و سلم ـ پشت ستون توبه (در مسجد النبی) اعتکاف می نمودند و برای ایشان فراشی مي انداختند یا اینکه تختی قرار می دادند». (ابن ماجه 564)

فضایل و جایزه های نفیس و ارزشمند اعتکاف

بدون شک اعتکاف یکی از سنتهایی است که بر نفس بشری دشوار است اما جوایز آن به لطف الله بسیار بزرگ و ارزشمند می باشد که از بهترین جوایز آن:

1ـ درک شب قدر و بدست آوردن ثواب هزار ماه که برابر است با 83 سال.

2ـ بخشش گناهان و از بین رفتن سیئات در ایام اعتکاف .

عطاء ـ رحمه الله ـ می فرماید: «مثال شخص معتکف مانند مرد نیازمندی است که بر در خانه بزرگی نشسته است و به استمرار می نشیند و می گوید بلند نمی شوم تا اینکه حاجتم را برآورده کند و همچنین شخص معتکف در خانه الله (مسجد) می نشیند و می گوید بلند نمی شوم تا اینکه خداوند مرا بیامرزد و گناهان مرا عفو کند و لله المثل الأعلی».

3ـ بدست آوردن اجر پنجاه صحابی ـ رضی الله عنهم ـ

از سیدنا عبدالله بن مسعود روایت است که رسول اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمودند:

«إن من وراءکم زمان صبر للمتمسک فیه، أجر خمسین شهیدا منکم» (سلسلة الصحیحة 494)

«همانا بعد از شما زمانی می آید که زمان صبر و استقامت است برای کسی که متمسک به دین باشد و آنها اجر پنجاه شهید از شما دارند».

امام زهری ـ رحمه الله ـ می فرماید: «من تعجب می کنم از امر اعتکاف با اینکه رسول اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ و صحابه کرام ـ رضی الله عنهم ـ برآن مواظبت و استمرار داشتند امروز در بین ما متروک شده است».

پس بیاییم این سنت را احیا کنیم و در مقابل طاعت و بندگی خدا صبر داشته باشیم تا این اجر عظیم را به دست آوریم. {تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر}.

4ـ حفظ روزه از تمامی کارهایی که آنرا خدشه دار و ثواب آن را کم می کند.

5ـ تمرین نشستن در مسجد و مواظبت بر نمازهای پنج وقت با جماعت و این خود دارای فضایل خاصی هست که عبارت است از:

الف) کسی که در مسجد می نشیند یقینا مسجد را قلبا دوست دارد و این دوست داشتن و تعلق به مسجد بسیار با ارزش است.

از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ روایت است که رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ می فرماید: «هفت گروه (فردای قیامت) در زیر سایه خداوند هستند»و یکی از آن هفت گروه، «و رجل قلبه معلق بالمساجد» «مردی است که قلبش همیشه تعلق به مساجد داشته باشد.» یعنی به فکر عبادت و نماز باشد.

ب) کسی که در مسجد می نشیند و انتظار نماز را می کشد دو امتیاز ویژه دارد یکی اینکه مادامی که نشسته است ثواب نماز برایش نوشته می شود و دوم فرشتگان برای او دعای رحمت و مغفرت می ‌کنند.

شروط اعتکاف

شخص معتکف باید:

1ـ مسلمان باشد.

2ـ بالغ باشد.

3ـ طاهر باشد.

4ـ در مسجد باشد. و بهتر این است که در مسجدی که نماز جمعه خوانده می شود، اعتکاف کند.

حکم اعتکاف

سنت مؤکده است بدلیل اینکه رسول اکرم ـ صلی الله علیه و سلم ـ بر آن مواظبت داشتند و تا آخر حیات مبارکشان آن را انجام می دادند.

از ام المؤمنین عایشه ـ رضی الله عنهاـ روایت است که فرمود: «همانا رسول اکرم ـ صلی الله علیه و سلم ـ دهه آخر ماه رمضان اعتکاف می کردند و این عمل را تا هنگام وفاتشان انجام می دادند و بعد از وفات ایشان همسرانش نیز اعتکاف مینمودند». (بخاری 2036)

ارکان اعتکاف

1ـ نیت کردن، که آن امری است ضروری برای اعتکاف. و خالص کردن عمل برای الله سبحانه و تعالی.

از سیدنا عمربن الخطاب ـ رضی الله عنه ـ روایت است که فرمود : شنیدم که رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمود: «إنما الأعمال بالنیات» «همانا اعمال به نیتها بستگی دارد».

2ـ ماندن در مسجد و دلیل آن فرموده الله :

{و عهدنا إلی إبراهیم و إسماعیل أن طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود}

(و وحی فرستادیم بسوی ابراهیم و اسماعیل که پاک سازید خانه مرا برای طواف کنندگان و معتکفین و و رکوع و سجده کنندگان) [بقره/125]

زمان اعتکاف

اگر شخصی می خواهد در رمضان اعتکاف کند بهترین و مؤکدترین وقت آن دهه آخر ماه مبارک رمضان است و جایز است که در هر وقتی از رمضان و ماههای دیگر انجام دهد و خصوصا اگر نذر كند و آن را بر خود واجب كند.

سیدنا عمر ـ رضی الله عنه ـ از رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ پرسید: همانا من در جاهلیت نذر کردم که یک شب در مسجد الحرام اعتکاف کنم فرمودند: «نذرت را ادا کن». (صحیح بخاری 2032)

شروع و پایان اعتکاف

علماء می فرمایند: اگر کسی نیت کرد که دهه آخر رمضان را اعتکاف کند ایشان قبل از غروب خورشید شب 21 وارد مسجد و جای اعتکافش می شود و بعد از غروب شب عید خارج می شود. و همچنین گروه دیگری از علماء می فرمایند: شروع آن بعد از نماز صبح و پایان آن نیز بعد از نماز صبح روز عید است. که از ام المؤمنین عایشه روایت است که فرمود:

«کان النبی إذا أراد أن یعتکف صلی الصبح ثم دخل المکان الذی یرید أن یعتکف فیه» (رواه ابن ماجه)

«رسول اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ هنگامی که می خواست اعتکاف کند نماز صبح را می خواند و سپس وارد مکانی که می خواست در آن اعتکاف کند می شد».

پس نتیجه می گیریم که شخص معتکف ابتدا و پایان اعتکاف خود را طبق این دو نظر از نظرات علما انجام دهد.

سؤال: آیا شخص می تواند یک شب یا یک روز یا دو روز اعتکاف کند ؟

بله. دلیل آن حدیث سیدنا عمرـ رضی الله عنه ـ است که فرمود در جاهلیت نذر کردم تا شبی در مسجد الحرام اعتکاف کنم رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ در جواب ایشان فرمود: «آن را ادا کن». پس شخص می تواند یک ساعت و یک شب یا یک روز و دو روز نیز اعتکاف کند.

مبطلات اعتکاف

1ـ خروج از مسجد، اگر شخص معتکف از مسجد بدون ضرورت و نیاز خارج شد اعتکاف آن باطل است. ام المؤمنین عایشه ـ رضی الله عنه ـ فرمود: «هنگامی که رسول اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ اعتکاف می کردند سر خود را به من نزدیک می کردند و من آن را شانه می زدم. و داخل خانه نمی شد مگر برای نیاز و ضروت». (سنن ترمذی)

علامه ابن عثیمین ـ رحمه الله ـ در فتاوای خود می فرماید: خروج ازمسجد برای شخص معتکف سه نوع است:

الف) خروج مشروع، که آن خروج برای حاجت و نیاز مانند خوردن و نوشیدن و غسل وغیره است.

ب) خروج برای طاعت و عبادت، که بر شخص معتکف واجب نیست مانند عیادت مریض و حضور در نماز جنازه و اگر در ابتدای اعتکاف شرط کرد که برای این امور خارج شود جایز است و در غیر اینصورت جایز نیست.

ج) خروج برای کاری که اعتکاف را باطل می کند مانند خرید و فروش و نزدیکی با همسر و غیره.

2ـ مباشرت کردن با همسر که یکی از آن عمل نزدیکی با همسر (جماع) می باشد. خداوند متعال میفرماید:

{ولا تباشروهن و أنتم عاکفون فی المساجد}

(و با آنها (زنان) نزدیکی نکنید در حالیکه در مساجد به اعتکاف نشسته اید) [بقره/187]

3ـ و از مبطلات دیگر اعتکاف حیض و نفاس می باشد.

4ـ انجام دادن عده برای زنی که شوهرش در هنگام اعتکاف فوت می کند.

سؤال: آیا زنان می توانند اعتکاف کنند؟

جواب: اتفاق علماء بر این است اعتکاف کردن برای زنان نیز جایز است دلیل آن از ام المؤمنین عایشه ـ رضی الله عنهاـ روایت است که فرمود: «همانا رسول اکرم ـ صلی الله علیه و سلم ـ دهه آخر ماه رمضان اعتکاف می کردند و این عمل را تا هنگام وفاتشان انجام می دادند و بعد از وفات ایشان همسرانش نیز اعتکاف مینمودند». (بخاری 2036)

امام ابوحنیفه ـ رحمه الله ـ بر این است که بهتر برای زنان این است که اعتکاف آنان در خانه باشد و به حدیث رسول اکرم ـ صلی الله علیه وسلم ـ در رابطه با خروج زنان برای نماز استناد کرده است که می فرماید:

«بیوتهن خیر لهن لو کن یعلمن»

«خانه هایشان برای آنان بهتر است اگر بدانند».

و در پایان از همهٔ عزیزان خصوصا ائمه مساجد و دعوتگران و جوانان بیدار می خواهم که حداقل کاری کنند که در رمضان اهل محله و جماعت مسجد حتی برای یک شب و خصوصا شبهای 23 و 25 و 27 و 29 اعتکاف کنند تا اینکه بتوانیم الفت، محبت و روابط اجتماعی و ثواب کامل این شبها و احیای این سنت را بدست آوریم.